یک کارشناس دفتر توسعه محلی بازار بزرگ تهران با تقسیم طرح‌های تهیه شده برای ساماندهی بازار تهران از سال ۴۵ تا ۹۲، تاکید کرد: هنوز بازار تاریخی تهران که قدیمی‌ترین بافت تاریخی تهران را نیز در خود حفظ کرده، بار دیگر مشکلات و دغدغه‌های مربوط به سال ۴۹ در لایه‌های تاریخی آن به چشم می‌خورد.

در نشست پنجم از سلسله گفت‌وگوهای «میراث فرهنگی و توسعه شهری» که توسط معاونت میراث فرهنگی استان تهران برگزار می‌شود، این ماه با موضوع «مدیریت بافت تاریخی شهر تهران» در موزه فرش برگزار شد که به دنبال آن بازار تاریخی تهران ‌و آسیب‌هایی که این بازار از سال‌های گذشته تا امروز با آن مواجه است، مورد بررسی قرار گرفت.

تحلیلی که نشان داد بازار تهران هنوز با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کند

سولماز شمشیری - کارشناس دفتر توسعه محلی بازار بزرگ تهران - در سخنانی با بیان اینکه از مهر ۹۷ این دفتر برای نخستین بار در بخش بازار تهران ایجاد شد تا وضعیت این بازار تاریخی را بررسی کند، وضعیت بازار تهران را در این بررسی، براساس پنج طرح مختلف تقسیم‌بندی کرد و توضیح داد: «طرح جامع تهران در سال ۴۵»، «طرح تفصیلی ویژه در سال ۴۹»، «طرح ساماندهی بازار در سال ۵۹ »که در این طرح برای نخستین بار از لفظ «بافت فرسوده» استفاده شد، «طرح ساماندهی بازار در سال ۸۵» و «طرح ساماندهی بازار در سال ۹۲» در طول سال‌های مختلف تهیه و در بخش‌هایی اجرائی شدند که که در طرح ساماندهی بازار در سال ۵۹ برای نخستین بار از لفظ «بافت فرسوده» استفاده شد و طرح ساماندهی بازار در سال  ۹۲ توسط شورای امنیت کشور و شورای تأمین استان تهران تهیه و درخواست شد تا این طرح ملاک عمل باشد که آن تا امروز ملاک عمل بوده است.

وی با بیان این‌که در سال ۴۹ ، بازار «منطقه ممنوعه» اعلام و تاکید شد تا هر نوع امور ساختمانی و ساخت و ساز در آن متوقف شد، ادامه داد: دکتر باقر آیت‌الله زاده شیرازی نیز، طرح ساماندهی بازار در سال ۵۹ را با عنوان طرح تکمیل‌کننده سال ۴۹ دانست.

این کارشناس دفتر تسهیل‌گری بازار تهران آخرین برنامه‌ای که تا امروز ملاک عمل در این بخش از بافت تاریخی تهران بوده را مربوط به ۲۱ بهمن ۹۲ و با عنوان «طرح شتا» معرفی کرد و گفت: این طرح توسط کمیسیون شورای امنیت کشور تهیه شد که نخست با ‌آسیب‌شناسی وضعیت، به مرور به یکسری راهکارها رسیدند و برای هر نهاد در بازار راهکاری تهیه شد. قرار بود فصل به فصل گزارش‌ها از وضعیت بازار ارائه شود تا بتوان طرح را به صورت کامل تکمیل کرد.

وی با اشاره به این‌که سال ۹۶ در بررسیِ جدیدی که در بازار تهران انجام شد، طرح ساماندهی سال ۹۲ را بررسی شد، ادامه داد: بعد از ارزیابی‌های مورد نیاز، مسوولان شهری اعلام کردند از نحوه اجرای طرح راضی نیستند و باید یکسری مصوبات جدید به آن اضافه شود. بنابراین وظایف جدیدی تعریف شد، اما امروز نیز در نتایج این طرح‌ها می‌بینیم که هنوز اتفاقی برای آن نیفتاده است.

تبدیل خانه‌های قدیمی بازار تهران به انبار

او تبدیل شدن خانه‌های قدیمی در بافت تاریخی تهران به انبارها و حفظ و بدنه خانه‌ها و تبدیل فضای داخلی خانه به پارتیشن‌هایی برای تبدیل آن به بازار را از مهمترین معضلاتی دانست که در حال حاضر بخش زیادی از خانه‌های تاریخی تهران در بازار را تهدید می‌کند.

شمشیری با اشاره به تخریب کامل خانه «حسام لشکر» با وجود داشتن معماری فاخر اظهار کرد: با تخریب این خانه قرار است یک مال در بافت تاریخی ایجاد شود. فقط یک سوال برای ما وجود دارد، «نقش میراث فرهنگی در حفاظت از این خانه و دیگر آثار تاریخی در بافت بازار تهران چیست؟ روزهای قبل و تخریب‌هایشان گذشتند، اما اکنون از میراث فرهنگی این درخواست را داریم تا قدری محکم‌تر در مقابل این تخریب‌ها بایستد.

به اعتقاد وی، حمام سرپولک که امروز تقریبا به یک ویرانه تبدیل شده، با وجود خاطرات زیادی که مردم قدیم تهران از آن دارند، قطعا مانند خانه حسام لشکر می‌تواند به راحتی تخریب شود.

وی با تاکید بر این‌که ما کالبد بازار تهران را از دست دادیم در حالی که این بخش تاریخی هویت‌اش را مدیون راسته بازار است، ادامه داد: راسته مسگرها امروز به بازار پوشاک تبدیل شده و فقط سه مغازه مسگری در آن مانند گذشته فعالیت دارد جایی که اگر یکی از سیم‌های شلوغی که در دورتادور پشت‌بام‌ها روی هم ریخته شده‌اند، یک جرقه بزند با همه کالاهای انبار شده در آن می‌سوزد.

به گفته‌ی او، بازار کفاش‌ها نیز امروز به فرش‌فروشی تبدیل شده و هزاران بازار دیگر که امروز کاربری اصلی خود را از دست داده‌اند. هیچ بازاری مانند گذشته کسبه اصلی خود را ندارد.

مهمترین دغدغه‌های بازار تهران/مشکلات سال ۴۹ امروز به بازار تهران برگشته‌اند

این کارشناس دفتر تسهیل‌گری بازار تهران در ادامه مهمترین دغدغه‌های امروز بازار تهران را آشفتگی بصری، تخریب ابنیه تاریخی، پارکینگ‌ها، بهسازی نامناسب کالبدی، فضاهای بی‌دفاع، کمبود سرویس‌های بهداشتی، نبود ضوابط مناسب بافت تاریخی و تخریب بناها دانست و گفت: در این میان با توجه به جایگاه قانونی سازمان میراث فرهنگی به نظارت آن‌ها نیازمندیم.

او با اشاره به طرح‌های طبقه‌بندی شده از سال ۴۵ تا ۹۲ اظهار کرد:‌ تا آن زمان راهکارهای خوبی ارائه شده بودند اما از سال ۹۵ می‌بینیم که مشکلات سال ۴۹ بار دیگر در وضعیت بدتری به سر جای خود برگشتند پس بازار تهران نیازمند برنامه جامع راهبردی است. در این بازار هنوز اتفاقی نیفتاده بنابراین تغییر رویکردها اهمیت دارد.

وی در بخش دیگری از صحبت‌هایش با اشاره به اقدامات مورد نیازی که باید برای بازار تهران انجام شود، مدیریت بحران در بازار، بهسازی محیطی و خدمات پشتیبان را از جمله این اقدامات دانست و تأکید کرد: بهتر است هر کاری در این بخش با همکاری همه مالکان و نهادها انجام شود تا یک مسیرِ پیش‌رو باشد و چشم‌اندازی مناسب برای بازار تاریخی تهران به وجود آورد.

نیازمند تدوین برنامه احیا وبازآفرینی بازار  تهران هستیم

این کارشناسِ شهری با تاکید بر این‌که باید بدانیم اصناف بازار تهران چه می‌خواهند تا بر اساس آن طرح‌های ساماندهی بازار تاریخی تهران را تهیه و تدوین کنیم، ادامه داد: نیازمند تدوین برنامه احیا و بازآفرینی در بازار بزرگ تهران هستیم. مداخله مرحله‌ای،‌ مدیریت هماهنگ و مشارکت بازاریان باید مورد توجه باشد.

او تاکید کرد: بازار تهران بیش از هر چیزی نیازمند توجه بیشتر میراث فرهنگی است.


درک‌مان از بخش تاریخی، پدیده‌ی «شهر تاریخی» بود

محمدسعید ایزدی - معاون سابق وزیر راه و شهرسازی - نیز در سخنانی با بیان اینکه باید تلاش کنیم تا اشتباهات گذشته را در بافت تاریخی تهران تکرار نکنیم، گفت: درک ما از مفهوم بخش تاریخی پدیده‌ای به نام «بازار» یا «شهر تاریخی» است که اگر درک درستی از موجودیت بازار داشته باشیم راه حل‌ها عملی‌تر می‌شوند. در طول همه ۷۰ تا ۸۰ سال گذشته به مواردی در این پدیده توجه کردیم که واقعیت پدیده بازار تهران نبودند.

او با تاکید بر لزوم انجام بازخوانی صحیح در تهران شاه‌طهماسبی و تهران ناصری و جست‌وجوی اینکه توسعه در این بافت چطور خواهد بود، ادامه داد: باید تداوم ساختاری بررسی شود. عرصه تاریخی در دوره تاریخی خود روندی را طی می‌کند تا به تدریج با تحولات در ابتدای قرن حاضر انسجام خود را از دست بدهد. بنابراین هر کدام در لایه یا دوره‌ای حضور دارند که ویژگی‌های خاص یک پدیده را نشان می‌دهند. به مرور کمرنگ شدن نقش خانه‌های تاریخی به خصوص سبک خیابان‌کشی‌ها با پیشنهادهایی که مطرح می‌شود رویکرد متفاوتی را نشان می‌دهد و حتی در کنار این مجموعه یک مرکز جدید نیز پیشنهاد می‌شود.

به گفته‌ی وی؛ ما نیازمند یک نگاه متفاوت از بالا به پایین و از پایین به بالا به طور همزمان هستیم تا رویکردهایمان را به بهترین نحو نشان دهیم.

برخی نگاه‌ها هنوز بافت تاریخی را فرسوده و قابل تخریب می‌دانند

این استاد دانشگاه در بخش دیگری از صحبت‌هایش به برخی نگاه‌ها نسبت به فرسوده و قابل تخریب خواندن بافت تاریخی در طرح جامع تهران اشاره کرد و گفت: با توجه به نگاه‌های از بالا به پایین در طرح راهبردی تهران، قلب شهر تهران و مرکز آن به تدریج نقش خود را از دست می‌دهد. از سال ۶۲ به بعد دو طرح توسط کارشناسان آلمانی تهیه شدند. آن‌ها بافت تاریخی را لکه پردردسری می‌دیدند که باید برای آن فکری شود.

او خلأ جدی نهادهای اجتماعیِ بازار را نبود «متولی اصلی» در منطقه توصیف کرد و گفت: لکه زرد مترو بازار به بافت تاریخی تجاوز کرده و بخش‌های دیگر نیز به شکل انبا و کاربری‌های غیر، حیات شبانه بافت را از بین بردند و حتی پروژه‌های تجاری زیاد مورد توجه قرار نگرفته‌اند، بنابراین اکنون نیاز داریم تا به ارتباطی بسیار واقعی به نهادهای خود در بازار شکل دهیم. 

بعد از ۲۷ سال هنوز معتقدم مردم به آموزش نیازمندند

ایزدی ادامه داد: ‌بعد از ۲۷ سال کار کردن در بافت، اگر هنوز از من بپرسند نخستین کاری که باید برای این منطقه انجام شود، چیست نام آن را «آموزش» می‌گذارم، چون به نظر می‌رسد تنها نهادی که از ثروت‌های طبیعی مراقبت می‌کند خود «مردم» هستند. بنابراین باید سطح آگاهی مردم را به جایی برسانیم که نسبت به این نوع حفاظت و نظارت مطالبه‌گر باشند.

او افزود: اگر این اتفاق بیفتد به نظر می‌رسد، نهادی برای حفاظت از ثروت‌های فرهنگی تربیت کرده‌ایم.

وی با بیان این‌که یک خلأ در نگاه جدی در طرح‌های بصری در بازار وجود دارد، افزود: این بهترین فرصت است تا تا درخواست شود که برای بازار تهران طرح تجدید نظر لحاظ شود، چون نیاز به یک مدیریت هماهنگ است تا همه چیز را اشغال کند و از سوی دیگر ایجاد برنامه حفاظت جامع و توسعه به صورت توأمان، تهیه پروژه‌های کوتاه مدت با تأکید بر امنیت و ایمنی بازار و ورود صددرصدی قوه قضاییه، دولت و شهرداری در این مسائل باید دیده شود.

او تقویت برنامه‌های مردم محور که متقاضیان زیادی مانند بخش خصوصی و هنرمندان دارد، را نیز از برنامه‌هایی دانست که باید مورد توجه باشد و افزود:‌ در انجام برخی از برنامه‌ها مخالفانی را به صورت دائم داریم اما باید جریان متفاوتی را نشان دهیم چون معتقدیم ماجرای روایت داستان مرکز تاریخی تهران بسیار اهمیت دارد.

ایزدی تبدیل محله رودکی به بخشی فرهنگی از تالار وحدت تا تئاترشهر را نمونه‌ای از این داستان‌ها دانست و افزود:‌ مانند قصه‌ای که در این منطقه در حال تدوین است. امیدواریم که بتوانیم این برنامه را در کنار بندهای پنج گانه به سرعت عملیاتی کنیم.

متهمان وضعیت امروز بافت تاریخی تهران کیستند؟

با مطرح شدن این صحبت‌ها از سوی ایزدی – معاون سابق وزیر راه و شهرسازی -،  شیخ‌الاسلامی - معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی استان تهران – به شوخی تاکید کرد:با این صحبت‌ها به نظر می‌رسد همه مسئولانی که در این نشست جمع شده‌اند از جمله محمدحسن طالبیان معاون میراث فرهنگی، علی‌محمد سعادتی شهردار منطقه ۱۲ شهر تهران، علی‌اکبری رئیس سازمان نوسازی شهر تهران مقصران اصلی وضعیت امروز بافت تاریخی تهران‌اند و من نیز متهم ردیف اول این وضعیت هستم که این اتفاق را قبول می‌کنم.