زلزله یکشنبه شب غرب ایران(مرز ایران و عراق)که در دو نقطه نزدیک به هم در خاک ایران و عراق-به‌عنوان نقاط اصلی زمین‌لرزه-رخ داد، به ثبت زمین‌لرزه بی‌سابقه طی ۲۷ سال اخیر در ایران منجر شد و در عین حال «لرزش محسوس» در ۱۶ استان کشور و ۸ کشور همسایه ایران و عراق را به همراه داشت.
کانون وقوع زلزله اصلی یکشنبه شب مرز ایران و عراق درحالی از سوی «مرکز لرزه‌نگاری کشوری وابسته به موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران» در فاصله ۵ کیلومتری منطقه «ازگله» واقع در استان کرمانشاه، با بزرگای ۳/ ۷ به ثبت رسیده است که «مرکز ملی زمین‌لرزه‌ای سازمان زمین‌شناسی آمریکا» و همچنین «مرکز زلزله‌شناسی اروپا-مدیترانه»، کانون این زمین‌لرزه را با بزرگای ۲/ ۷ ریشتر در «۳۲ کیلومتری جنوب غرب حلبچه» واقع در عراق ثبت کرده‌اند.
این زلزله بنا بر آنچه در مرکز لرزه‌نگاری کشوری وابسته به موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران به ثبت رسیده است در عمق ۱۱ کیلومتری زمین در ساعت ۲۱ و ۴۸ دقیقه و ۱۶ ثانیه به وقت محلی تهران و همچنین ۲۱ و ۱۸ دقیقه به وقت عراق به ثبت رسیده‌است.هر چند سه مرکز لرزه‌نگاری در داخل و خارج کشور دو کانون مختلف برای زلزله اصلی یکشنبه شب به ثبت رسانده‌اند اما فاصله این دو نقطه که به‌عنوان کانون این زلزله به ثبت رسیده‌اند بسیار کم و تنها در حد چند کیلومتر واقع در اطراف مرز ایران و عراق است. زلزله ۳/ ۷ ریشتری منطقه ازگله واقع در استان کرمانشاه در حالی از نظر بزرگا، طی ۲۷ سال اخیر در کشور بی‌سابقه بوده است که این زلزله از نظر «عمق‌کم» نیز در پهنه فلات ایران طی دست‌کم ۲۰ سال گذشته بی‌سابقه بوده است.آخرین زمین‌لرزه با بزرگای بیش از ۷ ریشتر قبل از این مربوط به زلزله ۳/ ۷ ریشتری منجیل و رودبار در سال ۶۹ بوده است.
مهدی زارع، زلزله‌شناس ایرانی و محقق بین‌المللی زلزله، در تشریح جزئیات وقوع این زمین‌لرزه از نامشخص بودن گسل منشا زلزله مذکور در ساعات اولیه پس از وقوع زلزله و روز بعد از آن خبر می‌دهد و در عین حال از وجود دو گسل فعال شامل «گسل فعال زاگرس» و «گسل‌های پهنه گسل ذهاب(سرپل ذهاب)»، در این منطقه یاد می‌کند؛ هر چند به گفته‌وی هنوز مشخص نیست این زلزله از تحرکات کدام پهنه گسلی در این منطقه نشات گرفته است. به گزارش «دنیای اقتصاد»، زلزله ۳/ ۷ ریشتری یکشنبه شب غرب ایران، درحالی منجر به لرزش ۱۶ استان کشور شد که همزمان در ۱۰ کشور همسایه(با احتساب ایران و عراق) نیز این زمین‌لرزه احساس شد. مهدی زارع، زلزله‌شناس ایرانی علت احساس‌زلزله در پهنه گسترده کشور را «بزرگای زیاد» و «عمق کم» این زمین‌لرزه عنوان می‌کند.
یکشنبه‌شب گذشته، به دنبال وقوع زمین‌لرزه ۳/ ۷ ریشتری در مرز ایران و عراق، علاوه بر استان‌های غربی کشور همچون کرمانشاه، کردستان و ایلام، زمین‌لرزه در استان‌های تهران، لرستان، مرکزی، اصفهان، زنجان، همدان، چهارمحال‌وبختیاری، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل، بوشهر، خوزستان و هرمزگان نیز احساس شد.این درحالی است که در همان زمان وقوع زلزله، علاوه بر ایران وعراق، بخش‌هایی از کشورهای کویت، ارمنستان، آذربایجان، گرجستان، عربستان، قطر، بحرین و لبنان، نیز لرزید.این زلزله‌شناس ایرانی با بیان اینکه این زمین‌لرزه به لحاظ طبقه‌بندی «شدت زلزله» و «میزان لرزش زمین» در ردیف زلزله‌های «خیلی قوی» قرار دارد، تاکید کرد: زمین‌لرزه ۳/ ۷ ریشتری ازگله، به لحاظ «نوع» نیز در ردیف زلزله‌های «اصلی» یا زلزله‌های (Major) قرار دارد. همچنین به لحاظ «میزان خسارت» این زمین‌لرزه در حد «متوسط» ارزیابی می‌شود.
زلزله در غرب کشور ادامه دارد؟
به دنبال وقوع زمین‌لرزه ۳/ ۷ ریشتری در مرز ایران و عراق و همچنین پس‌لرزه‌های متعدد در ساعات و روز بعد از وقوع این زمین‌لرزه، این سوال وجود دارد که آیا زمین‌لرزه‌های غرب کشور همچنان ادامه خواهد داشت؟
بررسی‌های «دنیای اقتصاد» بر پایه اطلاعات منتشر شده از سوی مرکز لرزه‌نگاری کشوری وابسته به موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران حاکی است قبل از وقوع زمین‌لرزه اصلی ۳/ ۷ ریشتری در ساعت ۲۱ و ۴۸ دقیقه و ۱۶ ثانیه به وقت تهران در منطقه ازگله واقع در استان کرمانشاه، در ساعت ۲۱ و ۵ دقیقه، پیش‌لرزه‌ای با بزرگای ۵/ ۴ ریشتر در همین منطقه به وقوع پیوسته است که می‌توان به نوعی آن را «پیش‌لرزه» زلزله اصلی محسوب کرد.این درحالی است که اطلاعات ثبت شده در مرکز لرزه‌نگاری کشوری مربوط به زمین‌لرزه‌های روز گذشته در کشور، همچنین از وقوع یک زمین‌لرزه ۴ ریشتری در ساعت ۶ و ۱۷ دقیقه روز یکشنبه در هرمزگان، خبر می‌دهد. هر چند هنوز شاهد علمی مبنی بر ارتباط این زمین‌لرزه با زلزله «ازگله» وجود ندارد. بعد از زلزله اصلی یکشنبه شب ازگله، تا ساعت ۱۵ روز دوشنبه-یک روز بعد از وقوع زلزله – ۴۰ مورد پس‌لرزه در استان‌های کرمانشاه، و همچنین زلزله در کردستان و ایلام، مرز عراق و کرمانشاه و حتی استان مازندران در مرکز لرزه‌نگاری کشوری به ثبت رسید که همه این پس‌لرزه‌ها بزرگایی بیش از ۳ ریشتر داشته‌اند.
این درحالی است که از مجموع ۴۰ پس‌لرزه رخ داده تا ساعت ۱۵ روز دوشنبه، ۱۹ پس‌لرزه با بزرگای بیش از ۴ ریشتر به ثبت رسیده است؛ هر چند در ساعات بعدی دیروز نیز این پس‌لرزه‌ها در مناطق مختلفی از غرب کشور ادامه یافت.با این حال از یکشنبه تا ساعت ۰۳:۶۱دیروز ۱۵۲پس‌لرزه زیر ۳وبالای ۳ ریشتر رخ داد.
زارع، زلزله‌شناس ایرانی، در پاسخ به این «سوال» که پس‌لرزه‌های بعدی مربوط به زلزله ۳/ ۷ ریشتری، تا چه زمانی ادامه خواهد داشت و آیا شدت و بزرگای این پس‌لرزه‌ها به زلزله اصلی خواهد رسید، به «دنیای اقتصاد» اعلام کرد: پس‌لرزه‌های مربوط به زلزله‌هایی با عمق، شدت و بزرگای مشابه زمین‌لرزه یکشنبه شب ازگله، معمولا تا ۸ ماه بعد از وقوع زمین‌لرزه اصلی می‌تواند ادامه داشته باشد، اما بعید است شدت پس‌لرزه‌های بعدی به اندازه زلزله اصلی باشد؛ همچنین با گذشت زمان و هر چه به پیش می‌رویم انتظار می‌رود از شدت و بزرگای پس‌لرزه‌ها کاسته شود. زارع همچنین اعلام کرد: منطقه‌ای که زلزله شامگاه ۲۱ آبان در آن به وقوع پیوسته است و پس از آن نیز شاهد وقوع پس‌لرزه‌های متعدد در آن بوده‌ایم جزو مناطق دارای سابقه لرزه‌خیزی است و به نوعی در فهرست مناطق بسیار لرزه‌خیز قرار دارد.
وی با بیان اینکه خطر وقوع زمین‌لرزه‌های بعدی در این منطقه مانند همه مناطق لرزه‌خیز همچنان وجود دارد، خاطرنشان کرد: هنوز نمی‌توان درخصوص عمق دقیق این زلزله اظهار نظر قطعی کرد هر چند منابع مختلف عمق‌های مختلفی را برای این زمین لرزه اعلام کرده‌اند. به گفته زارع، هر چند در قرن ۲۱ رخداد زمین‌لرزه با بزرگای قابل توجه در این منطقه به ثبت نرسیده است اما در قرن بیستم در سال ۱۹۶۷ میلادی زمین‌لرزه‌ای با بزرگای ۷/ ۵ ریشتر و همچنین در سال ۱۹۸۳ میلادی زلزله‌ای با بزرگای ۱/ ۵ ریشتر در مناطق حلوان و سرپل ذهاب ثبت شده است. همچنین شواهدی مبنی بر وقوع زمین‌لرزه‌های با بزرگای قابل توجه در سال‌های ۹۵۸ و ۱۱۵۰ میلادی نیز وجود دارد که نشان می‌دهد این منطقه، سوابق تاریخی به لحاظ لرزه‌خیزی و وقوع زلزله دارد.
تهران زلزله آمد؟
همزمان با وقوع زمین‌لرزه ۳/ ۷ ریشتری در مرز ایران و عراق، این زمین‌لرزه در مناطقی از شهر تهران نیز احساس شد؛ این درحالی است که هیچ رکورد مشخصی از وقوع زمین‌لرزه مستقل در شهر تهران ناشی از گسل‌های تهران در فهرست زلزله‌های ثبت شده در مرکز لرزه‌نگاری کشوری به دنبال لرزش احساس شده، مربوط به یکشنبه شب گذشته به ثبت نرسیده است.مهدی زارع در پاسخ به این پرسش که آیا تهران زلزله می‌آید، به «دنیای اقتصاد» اعلام کرد: هرچند یکشنبه شب شهروندان در برخی مناطق شهر تهران زمین‌لرزه را احساس کردند اما لرزش احساس شده ناشی از وقوع زمین لرزه در مرز ایران و عراق بوده است و هیچ زمین‌لرزه مشخصی در ارتباط با تحرک گسل‌های فعال شهر تهران به وقوع نپیوسته است. به گفته وی به دلیل بزرگای زیاد این زمین‌لرزه، علاوه بر استان‌های غربی کشور این زمین‌لرزه در نیمی از پهنه کشور از جمله تهران احساس شده است. در واقع این رخداد زمین‌لرزه به تحریک گسل‌های دور از منطقه «رو مرکزی»(گسل‌های تهران، تبریز و قم) ربطی ندارد.
پاسخ به ۵ شایعه
از همان دقایق ابتدایی بعد از وقوع زمین لرزه ۳/ ۷ ریشتری در مرز ایران و عراق، ۵ شایعه نگران‌کننده در شبکه‌های مجازی در رابطه با دلایل و پیامدهای وقوع این زمین‌لرزه منتشر شد. از آنجا که در ساعات اولیه پس از وقوع زمین‌لرزه، جو روانی در شهرهای مختلف کشور به خصوص شهرهایی که زمین‌لرزه در آنها احساس شد(نیمی از استان‌های کشور)، از بستر لازم برای پذیرش شایعات برخوردار بود، همین بستر روانی منجر به دامن زدن به نشر شایعات، به خصوص در فضای مجازی شد.
یافته‌های «دنیای اقتصاد» به منظور صحت‌سنجی شایعات مطرح شده پس از وقوع زمین‌لرزه یکشنبه شب در مرز ایران و عراق بر مبنای اظهارات مهدی زارع، زلزله‌شناس ایرانی حاکی است: هیچ کدام از شایعات مطرح شده صحت ندارد. در حالی که شایعه «غیرطبیعی بودن زمین‌لرزه ناشی از وقوع انفجار» در بدو وقوع زمین‌لرزه در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد برخی دیگر اعلام کردند این زمین‌لرزه پیش از این از سوی زلزله‌شناسان آمریکایی «پیش‌بینی» و درباره آن «هشدار قبلی» داده شده بود. همچنین شایعه شد «زلزله ۳/ ۷ ریشتری یکشنبه شب، زلزله اصلی نبوده و در ساعات آینده پس از وقوع این زمین‌لرزه، زلزله‌های بزرگ‌تری به وقوع خواهد پیوست.»
شایعه دیگری مبنی بر اینکه «این زلزله از گسل‌های ناشناخته منشأ می‌گیرد» و علاوه بر آن «زلزله‌های مهیب‌تری» در «ساعات آینده» در شهرهای دیگری از ایران به وقوع خواهد پیوست نیز منتشر شد. زارع با رد همه این شایعه‌ها به «دنیای اقتصاد» اعلام کرد: اینکه این زلزله طبیعی نبوده حاصل انفجار (اتمی، هسته‌ای یا نظامی) بوده بی پایه و اساس است، چرا که هزاران دستگاه لرزه نگاری این زلزله طبیعی را ثبت کرده‌اند، اگر انفجار بود در دقایق اولیه از سوی تمام مراکز بین‌المللی زلزله شناسی اعلام می‌شد که این اتفاق انفجار بوده نه زلزله طبیعی.
همچنین شایعه دیگری مبنی بر اینکه این زلزله توسط سازمان زمین شناسی آمریکا یا مرکز لرزه نگاری آمریکا (که اساسا معلوم نیست کجا هست!؟) ۴ سال قبل در سال ۲۰۱۳ پیش‌بینی شده بود یا جاها یا افراد دیگری این زلزله را پیش‌بینی کرده‌اند و از قبل اعلام کرده بودند نیز بی پایه است، چرا که ما نه در ایران و نه در هیچ جای دنیا روشی مخفی و پنهانی برای پیش‌بینی زلزله یا هیچ پدیده طبیعی دیگر نداریم. همچنین اینکه زلزله اصلی در ساعات آینده در نیمه شب رخ خواهد داد هم بی پایه است، چرا که تا کنون در هیچ جای دنیا وقوع زلزله را برای رخداد در زمانی دقیق بر مبنای زمان، مکان و اندازه پیش‌بینی نکرده‌اند و روش‌های منتشر نشده و مخفی نیز مبنای بحث علمی نیستند.
زارع ادامه داد: این شایعه که زلزله مهم‌تری در شهرهای دیگر رخ خواهد داد نیز بی‌اساس است؛ چرا که این اتفاق مربوط به پهنه رومرکزی پهنه خمیدگی جبهه کوهستان زاگرس و پهنه گسل ذهاب است، بنابراین اینکه زلزله چون در تهران و تبریز حس شده، موجب تحریک گسل‌های تهران و تبریز و سایر شهر‌ها خواهد شد مطلقا بی‌پایه است. وی همچنین هرگونه ادعایی ناشی از «وقوع زلزله در گسل‌های ناشناخته» را رد کرد و گفت: این رویداد، لرزه نگاشت‌های شفاف و شناخته شده ثبت شده در ایران و سایر نواحی جهان داشته است.