کارگروه ملی «کاهش ساعات کاری و تحصیلی هفته» که قرار است ظرف سه ماه نسخه عملیاتی «تنظیم تعطیلات و اوقات فراغت» را به هیات دولت ارائه کند، در اولین پیشنهاد، با غفلت از نیاز ضروری تقویم فعلی به «اصلاح ریشه‌ای» و تقلید ناقص از الگوی جهانی، طرح «تعطیلات دو هفته‌ای مدارس در پاییز» را روی میز گذاشت. این طرح که در اغلب کشورهای توسعه‌یافته، مکمل «تعطیلات دو روزه آخر هفته» محسوب می‌شود در صورت نادیده گرفتن پیش‌نیاز اصلی، طراحان را در تحقق دو هدف کلیدی شامل «کاهش آلودگی هوا و ترافیک کلانشهرها» و همچنین «مدرن‌سازی تقویم تعطیلات ایران» ناکام خواهد گذاشت. هرچند موضوع «کمبود تعطیلات مفید» به‌عنوان صورت مساله «مشکلات زیست محیطی شهرها و ازدحام مسافرت‌های درون‌شهری و برون شهری» سرانجام درست تشخیص داده شد؛ اما راه‌حل‌های کلیشه‌ای، ناکافی و بعضا آزموده‌شده برای پاسخ به آن، باعث انحراف در تصمیم‌گیری می‌شود. کارشناسان معتقدند برای تطبیق تقویم فعلی روزهای کاری ایران با الگوی سایر کشورها، باید در گام اول تعطیلی آخر هفته از یک روز به دو روز افزایش یابد تا از یکسو با توزیع زمانی سفرهای تفریحی، قفل ترافیکی جاده‌ها در معدود روزهای تعطیلات رفع شود و ازسوی دیگر آلودگی هوا در طول سال کاهش یابد.
19 خرداد سال جاری بود که هیات دولت با تصویب برنامه جامع 27 ماده‌ای «کاهش آلودگی هوای کلانشهرها»، 10 دستگاه اجرایی، سازمان و نهاد را مکلف کرد با تشکیل کارگروه ملی تنظیم روزهای کار و تحصیل نسبت به «بررسی و ارائه بسته مدیریت تقاضای سفر» با تمرکز بر کاهش ایام و ساعات کاری و تحصیلی مدارس و ادارات دولتی و نیز تغییر ساعات شروع و پایان دستگاه‌های اجرایی اقدام کند. این کارگروه اخیرا (حدود یک ماه زودتر از مهلت مقرر) تشکیل شد و طی چهار جلسه‌ای که تاکنون برگزار شده است، اولین پیشنهاد اجرایی مبنی بر کاهش روزهای کاری مدارس در فصل پاییز از سوی سازمان حفاظت محیط زیست کشور که مسوولیت تشکیل و اداره کارگروه مذکور را نیز بر عهده دارد، در این جلسات مطرح و ارائه شده است. برابر متن مصوبه دولت سازمان حفاظت محیط زیست مکلف شد با همکاری دستگاه‌های مرتبط شامل وزارتخانه‌های آموزش و پرورش، راه و شهرسازی، اطلاعات، کشور، صنعت، معدن و تجارت، فرهنگ و ارشاد اسلامی، علوم، تحقیقات و فناوری و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور و نیروی انتظامی، ظرف مدت سه ماه از زمان ابلاغ (دوم تیرماه) نسبت به «بررسی و ارائه بسته مدیریت تقاضای سفر» از قبیل «تغییر ساعات شروع و پایان کار دستگاه‌های اجرایی»، «کاهش ایام و ساعات کاری و تحصیلی مدارس» و «کاهش ایام کاری آن دسته از ادارات که امکان‌پذیر است»، اقدام کند.
با تشکیل کارگروه مذکور تا کنون دو پیشنهاد مشخص از سوی سازمان حفاظت محیط زیست مطرح شده است. پیشنهاد نخست که با روح مصوبه دولت کاملا متفاوت است، ناظر بر پیش‌بینی تعطیلات پاییزی 15 روزه برای کلیه مدارس سراسر کشور است، مشروط بر اینکه دو هفته از تعطیلات تابستانی مدارس کسر شود. این پیشنهاد یک ناهماهنگی اساسی با متن مصوبه دولت دارد. کارگروه ملی تنظیم روزهای کار و تحصیل که در دل کارگروه کاهش آلودگی هوای کلانشهرها تشکیل شده است، دو ماموریت روشن مبنی بر مطالعه درباره «تغییر ساعات شروع و پایان کار دستگاه‌های اجرایی» و نیز «کاهش ایام و ساعات کاری و تحصیلی مدارس و ادارات دولتی» را بر عهده دارد. بنابراین کارگروه مذکور ماموریت کاهش توامان ساعت و ایام کار مدارس را بر عهده داشته است. اما پیشنهاد سازمان حفاظت محیط زیست صرفا بر جابه‌جایی ایام تعطیل از تابستان به پاییز تاکید دارد و در عین حال روی این پیشنهاد برای کاهش ساعت و ایام کاری دستگاه‌های دولتی نیز برنامه‌ریزی نشده است.
پیشنهاد دوم مطرح شده در این کارگروه معطوف به ایجاد اختلاف در ساعت شروع کار ادارت دولتی و مدارس است که این پیشنهاد هم جای بحث و تامل دارد؛ چراکه مسوولان عضو این کارگروه بنا دارند طرحی را که در دولت دهم تصویب شده بود و در نخستین ماه‌های آغاز به کار دولت یازدهم به دلیل بازخورد منفی و اشکالات متعدد متوقف شد، دوباره به‌عنوان نسخه کنترل ترافیک و مهار آلودگی هوا مطرح کنند. دولت یازدهم در جلسه پانزدهم مهرماه 1392 و در نخستین روزهای سال تحصیلی جدید که در عمر این دولت سپری شد، طی مصوبه‌ای ساعت کار جدید ادارات دولتی سراسر کشور را 8 بامداد، بانک‌ها 7:30، مدارس را 7:15 تا 7:45 و واحدهای نظامی را 6:30 تا 7 اعلام کرد. به این ترتیب ساعت شروع به کار دستگاه‌های اجرایی، سازمان‌ها و ادارات دولتی که در مقطعی در دولت گذشته به 8:30 تغییر کرده بود، در ساعت 8 تثبیت شد. همچنین ساعت شروع به کار بانک‌ها که با تصمیم دولت گذشته به 8 صبح تغییر کرده بود به وضعیت پیشین یعنی 7:30 بامداد تغییر کرد. علت این تصمیم دولت یازدهم، علاوه بر مهار افزایش ترافیک در ساعات پیک صبحگاهی و عصرگاهی، حل مشکلاتی بود که شروع به کار دیرتر دستگاه‌های دولتی و بانک‌ها نسبت به مدارس برای والدین شاغل دارای فرزند، ایجاد کرده بود.
اگرچه پیشنهاد اول این کارگروه مبنی بر طراحی تعطیلات فصلی در پاییز برای مدارس، مشروط به چکش‌کاری و تکمیل محتوای پیشنهاد مذکور تا حدودی قابل قبول است، اما به نظر می‌رسد پیشنهاد دوم به کاهش بار ترافیک در ساعات پیک صبح و عصرگاهی و در نهایت کاهش آلودگی هوا هیچ کمکی نخواهد کرد چراکه به اعتقاد بسیاری از کارشناسان ترافیکی، تفاوت در ساعات آغاز کار ادارات و مدارس موجب می‌شود حجم سفرهای درون‌شهری شهروندان تقریبا دو برابر شود. در واقع از آنجا که عمده والدین در مسیر محل کار خود فرزندان خود را به مدرسه می‌رسانند، در صورت اختلاف زیاد ساعت شروع به کار مدارس و ادارات، قطعا رفت و آمد آنها افزایش خواهد یافت.
مرتضی طلایی، نایب‌رئیس شورای شهر تهران نیز معتقد است تغییر ساعات شروع و پایان کار بانک‌ها، ادارات دولتی و مدارس کار پیچیده‌ای است که نیازمند بررسی ملاحظات متعدد بوده و ممکن است والدین شاغل را که شمار آنها در تهران و کلانشهرها کم نیست، به دردسر بیندازد. اگر ساعت شروع به کار مدارس دیرتر از والدین شاغل باشد، آنها برای انتقال فرزندان خود به مدرسه دچار مشکل خواهند شد و اگر این ساعت زودتر باشد، بابت ساعت تنهایی فرزند خود در صبحگاه دچار مشکل می‌شوند.
چکش کاری پیشنهاد تعطیلات پاییزی
اگرچه پیشنهاد اول کارگروه ملی تنظیم روزهای کار و تحصیل قابل تامل بوده و از این جهت که به بازتنظیم تقویم تعطیلات کشور منجر می‌شود، پیشنهاد خوبی است اما چند نقص قابل توجه نیز دارد. نخست اینکه تعطیلات 15 روزه پاییزی تنها در صورتی موثر واقع می‌شود که افزون بر مدارس، برای ادارات دولتی و دستگاه‌های اجرایی کل کشور نیز در نظر گرفته شود تا به توزیع سفرهای سالانه شهروندان که در حال حاضر عمدتا در ایام نوروز یا معدود تعطیلات سریالی صورت می‌گیرد نیز منجر شود. بررسی از تقویم تعطیلات دیگر کشورها نشان می‌دهد، در اغلب کشورهای اروپایی تعطیلات پاییزه بین دو تا 15 روز پیش‌بینی شده است. بنابراین طراحی تعطیلات پاییزی تقریبا از یک الگوی جهانی پیروی می‌کند. در عین حال تعطیلات تابستانی مدارس در کشورهای اروپایی 9 هفته معادل 5/ 2 ماه است. به این ترتیب پیشنهاد سازمان حفاظت محیط زیست مبنی بر پیش‌بینی تعطیلات پاییزی در قبال کاهش دو هفته‌ای تعطیلات تابستانی در ابتدا و انتهای سال تحصیلی (در ایام شهریور و تیر ماه) همسو با تجربه دیگر کشورها است.
در عین حال تعطیلات پاییزی در کشورهای اروپایی نیز تنها مختص مدارس بوده و دستگاه‌های دولتی در آن ایام تعطیل نیستند. هر چند کارگروه ملی تنظیم روزهای کار و تحصیل در حال حاضر نیز مبنای پیشنهاد خود را همین الگو قرار داده است اما با توجه به الگوی حمل و نقلی و ترافیکی شهرهای ایران از این بابت که بر خلاف کشورهای توسعه یافته، سفرهای درون‌شهری وابستگی زیادی به خودرو شخصی دارد، نه مترو، حمل و نقل عمومی و سرویس‌های ویژه، اما از آنجا که قرار است پیشنهاد تعطیلات پاییزی مدارس در ایران با هدف کاهش آلودگی هوا عملیاتی شود، باید همزمان با آن برای ساماندهی روزهای کاری نیز چاره جویی شود؛ به نحوی که در درجه اول روزهای کاری هفته همچون اغلب کشورهای دنیا به پنج روز تقلیل یافته و به عبارت دیگر تعطیلات پایانی هفته دو روزه شود و در درجه دوم نیز با کاستن از تعطیلات نوروزی، روزهای کاری در فصل پاییز مشمول تعطیلات پاییزی همزمان با تعطیلی مدارس شود. کارشناسان معتقدند در صورت پیش‌بینی تعطیلات پاییزی صرفا برای مدارس، حجم ترافیک به‌طور ملموس کاسته نخواهد شد و عملا ایده کاهش آلودگی هوا در فصل پاییز همزمان با اینورژن (وارونگی هوا) عقیم می‌ماند.
در واقع بهترین شکل اعمال تعطیلات پاییزی، همزمانی تعطیلات مدارس و ادارات دولتی و دستگاه‌های اجرایی است چراکه در این صورت دو هدف در کشور محقق خواهد شد؛ نخست کاهش بار ترافیکی که هدف اصلی کارگروه مذکور است و دوم بازتنظیم تقویم تعطیلات کشور و توزیع سفرهای برون شهری در طول ایام سال به نحوی که از تجمع سفر در ایام نوروز و تعطیلات سریالی مناسبتی جلوگیری خواهد شد. پیشنهاد تعطیلات پاییزی در واقع یک اصلاح مکمل برای تنظیم تقویم تعطیلات کشور است که جایگزین ایده‌آلی برای اصلاح ریشه‌ای یعنی افزایش تعطیلات آخر هفته نیست و حتی ممکن است به مشکلات ترافیکی کنونی دامن بزند.
پیشنهاد سازمان حفاظت محیط زیست تنها برای تهران یا هشت کلانشهر نیست بلکه در صورت تصویب در کل کشور اجرا خواهد شد که این موضوع از مزیت‌های ایده مذکور است. همچنین تعطیلات پاییزی پیشنهادی دائمی خواهد بود و تنها در زمان‌های آلودگی هوا اجرایی نمی‌شود؛ ضمن اینکه در صورت تصویب نهایی، ایام تعطیلات مذکور نیز شناور نخواهد بود و 15 روز به‌صورت دائمی در تقویم تعطیلات کشور در فصل پاییز پیش‌بینی خواهد شد.
مقرر شده این پیشنهاد و پیشنهادهای دیگری که از طرف سایر دستگاه‌های عضو کارگروه ملی تنظیم روزهای کار و تحصیل مطرح می‌شود، ظرف مدت سه ماه به جمع بندی نهایی رسیده و برای تصویب نهایی به دولت ارائه شود. اما از آنجا که کارگروه مذکور ماموریت خود را قدری زودتر آغاز و تاکنون چهار جلسه نیز برگزار کرده است، پیش‌بینی می‌شود بتواند زودتر از موعد مقرر جمع بندی نهایی خود را به دولت ارائه کند و مصوبه تعطیلات پاییزی 15 روزه از پاییز 95 اجرایی شود.
بررسی نشان می‌دهد اغلب اعضای کارگروه با مختصات کلی پیشنهاد اولیه موافق بوده‌اند و برخی از آنها پیش‌بینی می‌کنند به احتمال دست کم 50 درصد، این پیشنهاد تصویب خواهد شد. هر چند برخی دیگر از اعضای کارگروه معتقدند تعمیم تعطیلات مدارس به دستگاه‌های دولتی از پیچیدگی خاصی برخوردار بوده و ممکن است در قبال آن مقاومت شود، در حالی که کارشناسان معتقدند اجرای ناقص این طرح هزینه‌های به مراتب بیشتری نسبت به تلاش برای جلب نظر مخالفان دارد.
از طرفی کارشناسان آلودگی هوا اعتقاد دارند بهتر است کارگروه مذکور و سازمان حفاظت محیط زیست با نگاهی به تجربیات جهانی در زمینه تغییر ساعات کار و مدارس از این ایده صرف‌نظر کنند. اگرچه طراحان این پیشنهاد اعلام کرده‌اند که تغییر ساعات کار ادارات و مدارس در بسیاری از کشورهای اروپایی و آسیایی اعم از اتریش، فرانسه، انگلیس، ایتالیا، آلمان، عمان، مالزی و سنگاپور اجرا شده است، اما بررسی‌ها حاکی از این است که در بسیاری از این کشورها اختلاف ساعت آغاز کار مدارس و ادارات به منظور ارتقای سلامت به دنبال رفع کم‌خوابی بوده و با هدف کنترل ترافیک و آلودگی هوا صورت نگرفته است. هر چند اگر ساعات شروع کار و تحصیل در کشور همچون سایر کشورها با تاخیر حداقل یک ساعته تنظیم شود، اثر مثبت این اقدام روی سلامت بدن و بازدهی کار قطعا محرز خواهد بود.
ضمن اینکه الگوی حمل و نقلی متفاوت کشورهای دیگر که متمرکز بر استفاده از حمل و نقل عمومی و سرویس‌های ویژه است، بر خلاف ایران زمینه پیاده کردن چنین ایده‌ای را فراهم کرده است. به اعتقاد کارشناسان بهتر است که کارگروه تشکیل شده با مسوولیت سازمان حفاظت محیط زیست کشور پیش قدم شده و با توجه به تجربه کشورهای جهان نسبت به بازتنظیم و به‌روزرسانی تقویم تعطیلات به عنوان اصلاح ریشه‌ای اقدام کنند به نحوی که همگام با اغلب کشورها، پیشنهاد دو روزه شدن تعطیلات آخر هفته را در کارگروه مطرح کند. در حالی که تعطیلات در اکثر کشورهای دنیا از نظمی منطقی پیروی می‌کند، ایران همچنان با عدم سامان‌یافتگی در تعطیلات رسمی خود دست به گریبان است. شمار تعطیلات رسمی در اکثر کشورهای جهان حدود 104 روز است این در حالی است که در ایران شمار روزهای تعطیل هفتگی، ملی و مناسبتی به 78 روز می‌رسد. اما از آنجا که با وجود حدود 26 روز تعطیلات مناسبتی، ایران به لحاظ شمار کل تعطیلات سالانه مناسبتی در رده دوم جهان ایستاده است، تصور نادرست عمومی این است که شمار تعطیلات در ایران زیاد است و از این رو عده‌ای با طرح افزایش تعطیلات پایان هفته مخالفت می‌کنند. این در حالی است که از 114 کشور اروپایی و کشورهای اسلامی، فقط 12 کشور دارای تعطیلی آخر هفته یک روزه هستند و مابقی، تعطیلات آخر هفته دو روزه دارند.