مدیریت شهری تهران با تصویب «طرح جامع روشنایی و نورپردازی فضاهای شهری»، امکان فعالیت و حضور پایتخت‌نشینان در محیط‌های عمومی و تفریحی طی ساعات پایانی شب را فراهم کرد.
این مصوبه مربوط به لایحه‌‌ای تحت عنوان «طرح جامع روشنایی و نورپردازی فضاهای شهری تهران» است که بهار امسال توسط شهرداری به شورای شهر ارائه شد و ماه گذشته پس از تغییراتی در کمیسیون شهرسازی شورا، سرانجام در صحن علنی به تصویب رسید.
در این مصوبه، سازمان زیباسازی شهر تهران – نهاد وابسته به شهرداری- ماموریت دارد با دو هدف «رفع معضل کم‌نوری پایتخت» و همچنین «تامین نور محیط‌های تفریحی و عمومی برای حضور شهروندان در ساعات پایانی شب» یک طرح جامع برای منظر شبانه شهر تدوین کند تا با اجرای آن در مناطق 22گانه، زمینه «زیست در شب» برای پایتخت‌نشینان از طریق نورپردازی هماهنگ سطوح شهری به‌وجود بیاید.
بررسی‌هایی که مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران در این باره انجام داده است، مشخص می‌کند: پایتخت ایران جزو معدود کلان‌شهرهای جهان است که فعالیت در آن فقط به ساعات اداری – طول روز- محدود است در حالی که ساکنان عمده شهرهای بزرگ دنیا حتی کشورهای اسلامی، بخشی از فعالیت‌هایشان در حوزه خرید، تفریح، ورزش و گردشگری را در زمان شب انجام می‌دهند به طوری که حجم ترددهای شبانه درون‌شهری در آنها (مثلا در دبی) دست‌کمی از روز ندارد.
اما در تهران شب‌مردگی به‌خصوص در دو منطقه مرکزی شهر که ناشی از تمرکز ساختمان‌های اداری و کمبود سرانه خدماتی است، کاهش فعالیت‌های شبانه را سبب شده است.
برای رفع این معضل، مدیریت شهری تهران به موجب مصوبه شورا، در نظر دارد با اجرای «معماری شبانه» عرصه حیات شهری را گسترش دهد.
به این منظور، سازمان زیباسازی مکلف است با استفاده از قابلیت نور و نورپردازی، به تامین روشنایی «فضاهای عمومی، بناهای ارزشمند و تاریخی، اماکن قابل استفاده در ساعات شب، نشانه‌های شهری و تمامی ساختمان‌های در حال ساخت یا ساخته شده بالای 9 طبقه» اقدام کند.
این تکالیف پنج گانه شهرداری در معماری شبانه پایتخت، باید بتواند کیفیت فضاهای عمومی شهر را به منظور پویایی فعالیت‌های شبانه و تامین امنیت و ایمنی شهروندان، ارتقا دهد و از آلودگی نوری در برخی معابر و فضاها بکاهد.
شب‌های تاریک تهران «حیات شبانه» در پایتخت را کمرنگ کرده است؛ در حالی که دامنه فعالیت اکثر کلان‌شهرهای دنیا تنها محدود به ساعات روز نیست. در پایتخت‌های جهان و کلان‌شهرها از طریق فعالیت‌ها و عملکردهایی متناسب با هر شهر زندگی در شب‌ها نیز جریان دارد.
بسیاری از زیبایی‌های بصری نیز در ساعات شب با استفاده از نورپردازی‌های شهری به جاذبه‌های ارزشمندی چه در مراکز شهری و چه در نواحی تاریخی شهرها تبدیل می‌شوند.
بنابراین وجود زندگی شبانه پویا و سرزنده در مراکز شهری یکی از ویژگی‌های بارز شهرهای موفق دنیاست که تاکنون در شهر تهران در سطح کلان برنامه راهبردی برای ساماندهی آن تهیه وتدوین نشده است.
بسیاری از فضاها در تهران از جمله در مراکز درون شهری و به‌خصوص در مناطق 6 و 12، عملکردهایی را دربردارند که محدود به ساعات اداری در شهر‌هاست و پس از پایان این ساعات این نواحی از شهر به ناامن‌ترین نواحی شهر تبدیل دچار سکوت و بی‌تحرکی می‌شوند.
اما شهرداری تهران بر اساس ماده 94 از «برنامه عملیاتی پنج ساله دوم شهرداری تهران» و مصوبه شورای شهر طرح جامع روشنایی و نورپردازی فضاهای شهر تهران را تدوین کرد که کلیات آن اخیرا در صحن شورا به تصویب رسید.
کاربرد نور در دنیا
در شهرهای مختلف دنیای اقدامات بسیاری در زمینه احیای منظر و زیست شبانه آنها انجام شده است. شهرها برای موزه‌گردی، رفتن به سینما و تئاتر در اوقات شبانه مردم محلی و همچنین توریست‌ها تاکید دارند.
گسترش عرصه حیات شبانه و فعالیت‌های غالب آن مزایا و عایدی‌های اقتصادی فراوانی را برای شهرهای مختلف به وجود آورده است. این وضعیت مختص کشورهای غربی نیست و در کشورهای غیرغربی از جمله کشورهای اسلامی خاورمیانه نیز این ویژگی دیده می‌شود و به عنوان مثال شب‌های دبی همچون روزها دارای ترافیک اتومبیل‌ها بوده و رستوران‌های ساحلی و فروشگاه‌ها و مراکز تفریحی مخاطبان فراوانی دارد. وضعیتی که در سایر شهرهای خاور میانه مانند استانبول یا قاهره نیز به خوبی دیده می‌شود.
از طرف دیگر در شهرهای مذهبی خاورمیانه همچون مکه و مشهد و کربلا زیست شبانه نه در رستوران‌ها و قهوه خانه‌ها بلکه در مراکز مذهبی و زیارتی توسط افراد مذهبی رخ می‌دهد.
تهران در شب تعطیل است!
اما مشخصه اصلی زیست شبانه در تمام این شهرها قانونی و موجه بودن بسیاری ازفعالیت‌های ذکر شده در شب‌های آنها است. به همین دلیل امکانات امنیتی و حمایتی فراوانی برای حمایت از بعد شبانه زندگی شهری انجام شده است؛ اما در کلان‌شهر تهران عمدتا بعد از ساعت 12 شب فعالیت‌های بسیاری از مراکز تجاری و تفریحی تعطیل می‌شود.
مصوبه نورپردازی برای روشنایی تهران
در لایحه جامع روشنایی و نورپردازی فضاهای شهر تهران به جز زمینه‌سازی برای زیست شبانه به نورپردازی‌های برخی از ساختمان‌های ارزشمند و بالای 6طبقه نیز پرداخته شده است.
محمد سالاری، رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر تهران در این رابطه گفت: واقعیت این است که برای طرح‌هایی از این قبیل که موضوعات محتوایی و کیفی هستند، ما نمی توانیم با بخشنامه و دستورالعمل اعلام کنیم ساختمان‌هایی که ساخته می‌شوند حتما باید اینگونه باشند، چراکه هر ساختمانی می‌خواهد نما و نورپردازی خاص خود را داشته باشد ولی این لایحه یکسری تعاریف و اهداف دارد که به موضوع منظر شبانه شهر تهران بر می‌گردد و کمیته‌هایی برای آن تشکیل شده است شامل یک کمیته اصلی در سازمان زیباسازی و یکسری کمیته‌ها در مناطق و در فرآیند صدور پروانه غیر از نقشه‌های مربوط به پلان و نما و سازه و برق و مکانیک، طرح روشنایی و نورپردازی را نیز مشخص می‌کند.
سالاری افزود : برای این کار در کمیته‌های نما که اکنون در مناطق مشغول به‌کار هستند نیز می‌توان افرادی را اضافه کرد که در زمان بررسی نما، موضوع «نورپردازی »را نیز بررسی کنند. این موضوع شامل ساختمان‌هایی می‌شود که در فرآیند صدور پروانه هستند و قرار است ساخته شوند.
در حال حاضر شهر تهران یک قطار در حال حرکت است که هر سال به واسطه حجم ساخت و سازها عملا شهری در درون این شهر ساخته می‌شود ما باید بتوانیم ساختمان‌هایی که در حال احداث هستند را در کمیته نما توسط متخصصان امر مورد بررسی قرار دهیم.
مرجع نور پایتخت کیست؟
برای ایجاد مدیریت متمرکز و تدوین ضوابط مربوط به «نورپردازی و روشنایی شهری» و تعیین و تبیین امور راهبردی و ارائه راهکارهای مناسب و متناسب با ویژگی‌های شهر تهران و با لحاظ کردن اهداف پیش‌بینی شده در قوانین و مقررات و سیاست‌ها و طرح‌های جامع شهری، «سازمان زیباسازی شهر تهران»، به عنوان مرجع مدیریت، هماهنگی و نظارت بر امور نورپردازی شهر تهران تعیین می‌شود.
هرچند تامین روشنایی و نورپردازی مکمل یکدیگر هستند، اما به گفته سالاری ماموریت سازمان زیباسازی متوجه نورپردازی شهری است. چراکه تامین روشنایی مربوط می‌شود به سازمان منطقه برق تهران.
در تبصره‌ای نیز ذکر شده است که طرح‌های مربوط به حوزه روشنایی با همکاری و هماهنگی اداره برق منطقه و سازمان زیباسازی شهر تهران در تهیه نقشه و برنامه عملیاتی جامع منظر شبانه تهران اعمال شود.
تاکید بر نورپردازی بناهای ارزشمند
دراین مصوبه به نورپردازی بناهای واجد ارزش شهری اشاره شده است. بناهای ارزشمند براساس تعریف آنچه در قالب لایحه نورپردازی در شورای شهر به تصویب رسید، بناهایی هستند که به لحاظ عملکردی تا ساعاتی از شب مورد استفاده شهروندان قرار می‌گیرند یا به عنوان یک اثر هنری و معماری دارای سبک خاص است.
همچنین بناهایی که به لحاظ موقعیت به عنوان نشانه شهری و محلی به کار می‌روند و تمامی بناها و ساختمان‌های ساخته شده یا در حال احداث دارای 9 طبقه و بیشترهم شامل حال این طرح می‌شوند.
سالاری همچنین با اشاره به توجه به ارتقا کیفیت فضاهای عمومی شهری دراین مصوبه گفت: بند ب این ماده شامل زیبایی، آرامش، شادابی، طراوت، احیا و پویایی شبانه شهر و افزایش بازدهی عملکردی و فعالیت شهر می‌شود.
وی ادامه داد: اگر ما به این موضوع اهمیت دهیم بحث گردشگری شبانه نیز احیا می‌شود. موضوعی که امروز در خیلی از کشورهای توسعه‌یافته که جذب گردشگر دارند در منظر شبانه بسیار مهم است.مورد بعدی بازنمایی هویت فضاهای شهری و تامین امنیت و ایمنی شهروندان است.به گفته این عضو شورای شهر، هماهنگی در نورپردازی شهری و ممانعت از آلودگی نوری از اهداف دیگر این لایحه است. در حال حاضر ما شاهد آلودگی بصری در بحث نورپردازی هستیم مانند تابلو‌ها و روشنایی که فقط برای نمایاندن ساختمان ایجاد شده و هیچ آرامشی را به شهر و شهروند نمی‌دهد.سالاری با تاکید بر اینکه استفاده بهینه از منابع و اصلاح الگوی مصرف انرژی مهمترین موضوعی است که باید مورد توجه قرار گیرد، گفت: کسی که پولدار است نمی‌تواند برای اینکه ساختمانش خودنمایی کند به هر میزان که می‌خواهد پول برق بپردازد و اتلاف انرژی داشته باشد، ضمن اینکه آرامش و انرژی را هم برای شهروندان به دنبال نداشته باشد.
تکالیف مدیریت شهری در طرح نورپردازی
اما چه وظایفی در این مصوبه بر عهده مدیریت شهری گذاشته شده است. سازمان زیباسازی شهر تهران، مکلف است با همکاری نهادهای مربوطه به تهیه طرح جامع نورپردازی شهر اقدام کند.
تهیه «نقشه جامع نورپردازی شهری» به همراه چارچوب‌ها، ضوابط و معیارهای کلی نورپردازی شهری جهت هماهنگی در اجرای طرح‌های مختلف در سطح شهر ظرف مدت یک سال از تاریخ تصویب این لایحه نیز پیش‌بینی شده است.
تهیه طرح تفصیلی نورپردازی شهر تهران و شناسایی، طبقه‌بندی و تعیین اولویت‌ها در میان فضاهای شهری برای انجام طرح‌های نورپردازی شهری ظرف مدت یک سال پس از تهیه نقشه جامع نورپردازی از دیگر وظایف تعریف شده است.
تهیه و ابلاغ دستورالعمل‌های اداری و فنی مربوط به روند و شیوه‌های اجرایی نورپردازی و روشنایی شامل مراحل مختلف از مطالعات و ارائه طرح تا اجرا، تایید و نظارت بر تامین و نگهداری پروژه‌ها ظرف مدت دو ماه، پس از تهیه اسناد بالادست (طرح جامع) به شهرداری‌های مناطق هم در این مصوبه پیش‌بینی شده است.
ورود نور به فرآیند پایان کار
سالاری با تاکید بر اینکه طرح جامع نورپردازی شهر تهران لازم است مدارک مورد نیاز را برای صدور مجوز برای نورپردازی تهیه و ارائه کند، گفت: بر این اساس باید فرآیند انجام کار برای اشخاص حقیقی و حقوقی چه در مرحله صدور مجوز و چه در مرحله صدور پایان کار روشن شود و کلیه متقاضیان نورپردازی قبل یا بعد از پایان کار ساختمانی موظفند تقاضای کتبی خود را همراه با مدارک مربوطه به شهرداری منطقه تحویل دهند. در صورتی که محل مورد تقاضا واجد ارزش تاریخی باشد، اخذ موافقت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نیز ضروری است.
تهران در میان کلان‌شهرهای کم نور جهان
مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران هم بر اجرای مصوبه نورپردازی در تهران تاکید کرد و گفت: نور عمومی شهر تهران نسبت به سایر شهرهای بزرگ دنیا کم است.
وی ادامه داد: شهر تهران نسبت به شهرهای بزرگ دنیا از لحاظ روشنایی عمومی، نور کمتری دارد و در کنار آن دچار آلودگی نور در شهر نیز هستیم. نه تنها تابلوهای تبلیغاتی بلکه تابلوهای هشداردهنده و غیرتبلیغاتی نیز ایجاد آلودگی نوری در شهر می‌کنند که باید در طرح جامع نورپردازی به تمامی این موارد پرداخته شود.
چمران اضافه کرد: نباید در کنار تابلوهای راهنمایی رانندگی چراغ‌های دیگری نصب باشد اما در برخی از مکان‌ها به این نکته توجه نشده که نیاز به ساماندهی دارد. همچنین برخی از معابر ما پرنور و برخی کوچه‌ها در تاریکی به سر می‌برند که این تاریکی عدم امنیت را به دنبال دارد.
رئیس شورای شهر تهران تاکید کرد: باید نورپردازی در شهر بر اساس ضوابط و قانون باشد. چندسال پیش به دلیل کمبود برق، چراغ‌های دوتایی معابر به تک لامپی تبدیل شد اما در حال حاضر که در شرایط عادی هستیم باید شهر از نورپردازی درستی برخوردار باشد.
توزیع ناعادلانه نور در پایتخت
محمد ابراهیمیان‌فر، مدیر اداره نور سازمان زیباسازی شهر تهران هم درباره این لایحه به «دنیای اقتصاد» گفت: تامین نور شهرتهران با اداره برق است و شهرداری در این لایحه به دنبال استفاده بهتر از نور برای خلق زیبایی در شهر و زمینه‌سازی برای زندگی شبانه است.
او با بیان اینکه استفاده از نور در شهر می‌تواند سبب کاهش انواع تخلفات اجتماعی در شهر باشد گفت: با نورپردازی صحیح در شهر می‌توان از افزایش جرایم جلوگیری کرد.
به گفته وی تهران شهر کم نوری نیست، بلکه دارای توزیع نامناسب نور است. برخی مکان‌ها بیش از حد نور دارد مانند بعضی از مغازه داران که مقابل مغازه‌هایشان لامپ‌های پر نور استفاده می‌کنند اما برخی محلات که محلات کم نور و تاریکی است بنابراین می‌توان گفت عدالت توزیع نور در شهر وجود ندارد. رئیس اداره نور شهرداری تهران با اشاره به آلودگی‌های نوری در پایتخت گفت: آلودگی نوری در تمامی شهرهای توسعه‌یافته وجود دارد و مختص تهران نیست، استفاده نامناسب از نور سبب آلودگی نوری می‌شود.
ابراهیمیان فریادآور شد: پس از اجرای پروژه‌های نورپردازی در شهر هر 3 ماه یک بار بر حسن اجرای این پروژه‌ها نظارت می‌شود.
تغذیه معابر از روشنایی پارک‌ها!
مجتبی عبداللهی معاون خدمات شهری شهرداری تهران هم معتقد است با تصویب این لایحه کار نورپردازی در شهر تهران بر اساس یک چارچوب منظم جلو خواهد رفت. وی گفت: قبل از این این که لایحه مورد تصویب قرار بگیرد و شهرداری مکلف شود تا وظایفی را در حوزه روشنایی و نورپردازی در شهر تهران برعهده بگیرد فعالیت‌هایی در این رابطه انجام شده بود.
وی ادامه داد: در سازمان زیباسازی کمیته‌ای متشکل از کارشناسان و استادان حوزه‌های مرتبط به نورپردازی تشکیل شده و دو سه سالی است که فعالیت‌هایشان شروع شده است مانند نورپردازی بناهای تاریخی، خانه‌های قدیمی، پل‌های شهر تهران که احساس می‌کردیم نیاز به نورپردازی دارند.
همچنین بسیاری از طرح‌هایمان در این زمینه آماده است و با برنامه ریزی‌هایی که کردیم تا پایان سال در زمینه بحث نورپردازی و همچنین آذین بندی اقدامات خوبی را انجام می‌دهیم.
معاون شهردار تهران با بیان اینکه نور در شهر تهران کافی نیست به «دنیای اقتصاد» گفت: ما در این زمینه دو بحث را دنبال می‌کنیم یکی نور وروشنایی شهر تهران و دیگری نورپردازی. روشنایی شهر تهران وضعیت خوبی ندارد و مسوولیت آن نیز بر عهده وزارت نیرو است.
برخی از خیابان‌ها و محله‌ها با روشنایی بوستان‌ها و حاشیه پیاده راه‌ها روشن شده‌اند.
او درباره نورپردازی ساختمان‌های بالای 9 طبقه گفت : در این رابطه هماهنگی خوبی با معاونت شهر سازی داریم و در این زمینه در حال تدوین دستورالعمل‌های لازم هستیم که مالکان آپارتمان‌های بلندمرتبه همراه با طراحی نما، طراحی نور هم انجام دهند.
بسیاری از کارشناسان شهری معتقدند : ارتقای هویت شبانه شهر،افزایش امنیت اجتماعی با حضور مردم در فضاهای شهری، ارتقای سطح گردشگری شبانه و کمک به اقتصاد پایدار شهری، بهبود نورپردازی شبانه شهر و از بین بردن آلودگی‌های نور از جمله آثار مثبت لایحه روشنایی و نورپردازی فضاهای شهر تهران است.
همچنین استفاده از پتانسیل‌های زیست شبانه برای بازآفرینی هویت شهری، توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، فراغتی شهر و سرزندگی شبانه شهر برای شهری مانند تهران ضرورتی غیر قابل انکار است.
از سوی دیگر امروزه سبک زندگی شهری سبب شده دامنه فعالیت شهروندان تا پاسی از شب ادامه می‌یابد و به این ترتیب زیست شبانه تبدیل به قسمتی از زندگی شهری شده است از این‌رو اهمیت موضوع برای ساماندهی دو چندان شده است.
بنابراین برای اینکه شهر تهران در شب نیز پویا باشد باید از تمام پتانسیل‌های زیست شبانه تهران بهره گرفته شود.