حاشيه‌دارترين طرح دولتي خانه‌سازي در تاريخ سياست‌گذاري‌هاي تامين مسكن در كشور، بعد از 8 سال گذر از مراحل عملياتي و اجرايي، تاكنون فقط 52 درصد «بازدهي ملموس» داشته و اكنون براي تكميل «نيمه‌ ناتمام»، سبدي از سه مانع بزرگ، پيش‌روي وزارت راه‌وشهرسازي و البته ساير مقامات دولت يازدهم قرار دارد كه اگر برداشته نشود، وعده «تحويل كليد در پايان سال95» قطعا به سرانجام نخواهد رسيد.

طرح «مسكن‌مهر» تيرماه سال 86 توسط دولت نهم ابتدا با ظرفيت احداث 5/ 1 ميليون واحد مسكوني روي زمين‌هاي دولتي - بدون محاسبه قيمت زمين بلكه به شكل اجاره 99ساله اين عرصه‌ها- به تصويب رسيد و سپس در دولت دهم مجموع ظرفيت به 2 ميليون و 300 هزار واحد تبديل شد. اكنون از كل 3/ 2 ميليون واحد مسكوني‌مهر، فقط يك ميليون و 199 هزار واحد به متقاضيان «تحويل قطعي» شده و عملا 48 درصد آپارتمان‌هاي اين طرح هنوز به دست صاحبانش نرسيده است.
 البته آمارهاي دفتر قائم‌مقام وزير و مجري ويژه مسكن‌مهر در وزارت راه و شهرسازي نشان مي‌دهد: تاكنون يك ميليون و 442 هزار واحد مسكوني طرح مسكن‌مهر «افتتاح» شده كه از بابت آمار افتتاح، كل طرح معادل 63 درصد «بازدهي اسمي» داشته اما آنچه به اختلاف و فاصله قابل توجه بين تعداد افتتاح‌شده‌ها با تعداد تحويل‌شده‌ها، دامن زده است، نبود «خدمات حياتي» براي سكونت در 243 هزار آپارتمان افتتاح شده مسكن‌مهر است كه نرخ «بازدهي ملموس» يا همان «نسبت واقعي خانه‌دار شدن متقاضيان به كل 3/ 2 ميليون خانوار مشمول مسكن‌مهر» را تا ابتداي تيرماه سال 94 به رقمي حداكثر معادل 52 درصد رسانده است.
از كل 2 ميليون و300 هزار واحدمسكوني مهر، عمليات ساختماني يك ميليون و 768 هزار واحد به‌طور كامل انجام شده و به پايان مرحله نازك‌كاري رسيده است؛ بنابراين در حال حاضر نيم ميليون مسكن‌مهر (536 هزار واحد مسكوني) در مراحل ابتدايي و حداكثر مياني ساخت‌وساز قرار دارند طوري كه كل طرح تا اين مقطع، حدود 80 درصد پيشرفت فيزيكي داشته و 20 درصد مابقي چون كه مشكل‌دار‌ترين پروژه‌ها، كم‌درآمدترين خانوارها و بدقلق‌ترين پيمانكاران را در خود جا داده است، پيچيده‌ترين بخش از سكانس پاياني مسكن‌مهر محسوب مي‌شود.
 از طرفي، هنوز نيم ميليون از آپارتمان‌هايي كه نازك‌كاري آنها به پايان رسيده (569 هزار واحد از 7/ 1 ميليون واحد مسكوني) به‌خاطر نبود يك يا همه خدمات حياتي سكونتي – آب و برق و گاز- امكان تحويل قطعي و بهره‌برداري از آنها جود ندارد.

 مانع اول: وام مصوب بدون دسترس
در حال حاضر از يك طرف، نيم ميليون واحد مسكوني مهر در حال ساخت و از طرف ديگر، نيم ميليون واحد ساخته شده فاقد خدمات، روي دست دولت مانده كه در مجموع، «نيمه ناتمام» مسكن‌مهر را تشكيل مي‌دهد به اين معني كه تا اين لحظه، راه نرفته مسكن‌مهر به اندازه 48درصد كل طرح برآورد مي‌شود.
بررسي‌هاي  در اين باره حاكي است: اخيرا روند ساخت و تكميل آپارتمان‌هاي باقي‌مانده مسكن‌مهر به «سد پولي» برخورد كرده است.  براي شارژ مالي اين 536 هزار واحد مسكوني تكميل نشده، دي ماه سال گذشته، وام اضافه 5 ميليون توماني توسط بانك مركزي تدارك ديده شد كه قرار بود در اين راستا، سقف تسهيلات واحدهاي ناتمام مسكن‌مهر از 25 ميليون به 30 ميليون تومان افزايش پيدا كند و كل طرح تا پايان سال95 جمع شود.
اما كمك تسهيلات 5 ميليوني به بن‌بست خورده و آنچه دسترسي به اين وام اضافه را براي پيمانكاران مسكن‌مهر عملا غيرممكن كرده، مصوبه‌اي از شوراي پول و اعتبار است كه به موجب آن، سقف كلي تسهيلات طرح مسكن‌مهر بايد از 50 هزار ميليارد تومان تجاوز نكند.
اين مصوبه كه 8/ 11/ 92 به تصويب رسيده، تاكيد مي‌كند: مجموع پرداختي‌هاي بانك مسكن به كل واحدهاي مسكن‌مهر بايد حداكثر 50 هزار ميليارد تومان باشد. اين در حالي است كه محاسبات رسمي صورت گرفته توسط متوليان مسكن‌مهر نشان مي‌دهد: براي اتمام كل طرح و تحويل آخرين كليد مسكن‌مهر با احتساب وام اضافه، به 53 هزار و 100 ميليارد تومان منابع تسهيلاتي نياز است و چون سقف كلي، 50 هزار ميليارد تعيين شده، بانك مسكن خود را مجاز به پرداخت بيش‌از اين رقم نمي‌داند.
 مبلغ وام مسكن‌مهر از سال 86 تا پيش‌از تصويب «وام اضافه 5 ميليوني»، سه بار افزايش يافت. در ابتدا، وام‌ها 15 ميليوني بود اما بعدا به 20 ميليون و سپس 25 ميليون رسيد طوري كه متوسط مبلغ وام براي كل 3/ 2 ميليون واحد مسكوني، 22ميليون تومان به ازاي هر واحد بوده است كه در اين صورت، به 50 هزار و 688 ميليارد تومان تسهيلات بانكي نياز است. اين در حالي است كه وام اضافه 5 ميليوني مصوب زمستان سال گذشته براي تسريع در تكميل نيم ميليون واحد ناتمام، كل نياز بانكي را به 53 هزار و 100 ميليارد تومان مي‌رساند.
تا ابتداي تيرماه امسال، سيستم بانكي در مجموع 44 هزار و 600 ميليارد تومان تسهيلات به مسكن‌مهر پرداخت كرده كه با توجه به قراردادهاي سه‌جانبه پيمانكاران، بانك مسكن و وزارت راه‌وشهرسازي، از آنجا كه تسهيلات متناسب با پيشرفت فيزيكي ساخت‌وساز داده مي‌شود، مابقي نياز مالي، در طول ماه‌هاي آتي تزريق مي‌شود اما مطابق آنچه مسوولان مسكن‌مهر مي‌گويند، اگر شوراي پول و اعتبار سقف كلي 50 هزار ميليارد تومان تسهيلات بانكي براي مسكن‌مهر را افزايش ندهد و به ابطال مصوبه بهمن سال 92 خود اقدام نكند، روند پرداخت و در نتيجه روند تكميل واحدها متوقف خواهد شد.
45 هزار ميليارد تومان از سقف 50 هزار ميلياردي، توسط خط اعتباري بانك مركزي و 5 هزار ميليارد بقیه، از محل غيرتورمي «بازگشت اقساط ماهانه وام‌هاي پرداختي مسكن‌مهر» تامين مالي شده است.
در اين ميان، چون خط اعتباري به مدت 10 سال براي تامين مالي «تكميل مسكن‌مهر» و «صندوق پس‌انداز يكم» استمهال شده و ماهانه 200 ميليارد تومان اقساط، به بانك مسكن واريز مي‌شود، امكان افزايش سقف كلي به سطحي كه بتوان با آن، وام 5‌ميليوني اضافه را به نيمه‌تمام‌ها، پرداخت كرد، وجود دارد.
در حال حاضر، 100 هزار واحد مسكوني‌مهر در دست ساخت، به شكل «راكد» متوقف مانده است و برخي ديگر نيز به دليل نياز شديد مالي، در تعليق به سر مي‌برند. دولت اعلام کرده طرح‌های جدید تامین مسکن از جمله مسکن اجتماعی را بعد از تکمیل مسکن مهر آغاز خواهد کرد.

 ابزار نظارت از وزارتخانه گرفته شد
 دومين مانع در سبد مشكلات مسكن‌مهر، خلع سلاح مديران دولتي ناظر در مسكن‌مهر براي اعمال قانون بر پيمانكاران و سازنده‌هاي تنبل و بهانه‌گير است.

بانك مركزي، سال گذشته، «مرجع تشخيص» و تصميم‌گيري درباره «نحوه و ميزان پرداخت» تسهيلات مسكن‌مهر را به بانك مسكن محول كرد و روال قبلي را كه به موجب آن، مسووليت تاييد «صورت‌وضعيت»‌ پيمانكاران كاملا در اختيار مديران استاني و روساي شهرهاي جديد بود، تغيير داد.به اين ترتيب، «نبض» پرداخت تسهيلات به عنوان كارآمدترين ابزار مديريتي اين وزارتخانه، از دست مديرانش خارج شده و قدرت لازم براي هدايت طرح به خط‌پايان، در متولي طرح وجود ندارد.در اين ميان تسلط نداشتن، بانك عامل به سوابق خوب يا بد پيمانكاراني كه پروژه‌هاي ناتمام را جلو مي‌برند، مي‌تواند بهره‌وري تسهيلات را پايين بياورد.يك آمار رسمي نشان مي‌دهد: تاكنون به‌رغم آنكه ساخت‌‌وسازهاي كل مسكن‌مهر كمتر از 80 درصد پيشرفت‌ داشته، اما 90 درصد كل تسهيلات پرداخت شده است؛ به اين معني كه سازنده‌ها جلوتر از كار انجام داده، پول دريافت كرده‌اند!

اعتبار براي خدمات زیر بنایی، نيست

مانع آخر در مسير خط‌پايان مسكن‌مهر كه برخي كارشناسان، پروسه رفع آن را به مراتب سخت‌تر از دو مانع اول مي‌دانند، نبود اعتبار براي تامين خدمات زیر بنایی سكونت است.در حال حاضر بيش از نيم‌ميليون از آپارتمان‌هايي كه پايان مراحل ساخت (اتمام نازك‌كاري) آنها به تاييد رسيده است، فاقد انشعاب آب و فاضلاب، برق و گاز هستند.بررسي‌هايي كه در اين باره در دو وزارتخانه راه‌وشهرسازي و نيرو انجام شده، مشخص مي‌كند: براي خدمات‌رساني به كل مسكن‌مهر، 5600 ميليارد تومان اعتبار نياز است. اين در حالي است كه تاكنون فقط 200 ميليارد تومان آن پرداخت شده است.